TÜRK DÜNYASI
Sovyetler Birliрi'nin daрэlmasэnэn ardэndan 'ayakta duramazlar' yorumlarэna muhatap olan Tьrk cumhuriyetleri hэzla bьyьyor. Ekonomi alanэnda yakalanan performans, uluslararasэ kuruluюlar tarafэndan dikkat зekici bulunuyor. Azerbaycan, Kazakistan, Tьrkmenistan, Цzbekistan ve Kэrgэzistan'эn 1995'ten bu yana ortaya koyduрu geliюme, Uluslararasэ Para Fonu'nun son raporuna da yansэdэ. Azerbaycan, 12 yэl цnce 3,5 milyar dolar olan milli gelirini bu yэl 33 milyar dolara зэkarэyor. Kazakistan'daki kiюi baюэna gelir, Tьrkiye'yi geзip 5 bin 592 dolara yьkselecek. Tьrkmenistan'эn bьyьme oranэ yьzde 600'e ulaюtэ. Цzbekistan ile Kэrgэzistan da toparlanma sьrecini hэzla tamamlэyor. Gayri safi milli hasэlasэ 400 milyar dolara yьkselen Tьrkiye ise bu sene sonunda 2,5 kat bьyьmью olacak.
Doрalgaz ve petrol gibi zengin kaynaklar, bцlge ьlkelerine eюsiz bir fэrsat sunuyor. Tьrk dьnyasэnэn, 'enerji oyununun yeni aktцrleri' haline geldiрini belirten uzmanlar, "Эstikrarэn kalэcэ olmasэ bьyьmenin devamэ aзэsэndan цnemli. Dьnya, Hazar Denizi etrafэndaki baюarэ hikвyesini gelecekte daha зok konuюacak." diyor. Bu ьlkelerde yatэrэm yapan Tьrk iюadamlarэ da gelecekten umutlu. TUSKON Baюkanэ Rэzanur Meral, "Orta Asya, Tьrk mьteюebbisler sayesinde global dьnyayэ algэlamakta yaюadэрэ zorluklarэ ьzerinden attэ. Tьrk okullarэnэn katkэlarэ da inkar edilemez." deрerlendirmesinde bulundu. Зalэk Holding'in patronu Ahmet Зalэk da, baюarэnэn altэnda 'yцnetim becerisi ve istikrar'эn yattэрэnэ belirtiyor.
IMF, altэ Tьrk devletinin 12 yэlda gцsterdiрi ekonomik geliюmeyi masaya yatэrdэ. Fonun hazэrladэрэ rapora gцre, 1995'ten bu yэla kadar geзen sьreзte bu ьlkelerin gayri safi milli hasэla bakэmэndan gцsterdikleri geliюme takdire юayan. Azerbaycan'эn ekonomisi 9,5 kat bьyьrken, bu oran Tьrkmenistan'da 5,9; Tьrkiye'de ise 2,4 oldu. 4 milyon 717 bin metrekarelik bir alanэ kaplayan Tьrkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Tьrkmenistan, Цzbekistan ve Kэrgэzistan'эn toplam gayri safi milli hasэla bьyьklьрь de 600 milyar dolarэ bulacak. Azerbaycan, Orta Asya'daki en hэzlэ bьyьyen ьlke konumunda. Son 12 yэlda 3,5 milyar dolarlэk yurtiзi hasэlasэnэ 10 kata yakэn artэrarak 33 milyar dolara зэkarmayэ baюardэ. Ьlkede kiюi baюэna dьюen milli gelir 4 bin dolar seviyesinde. Эhracatэ 4,7 milyar dolarэ buldu. 2005'te yakaladэрэ yьzde 26,4 oranэyla Зin'i bile geride bэraktэ.
Topraklarэnэn altэnda цnemli miktarda petrol ve doрalgaz rezervi var. Зokuluslu юirketler, цzellikle enerji yatэrэmlarэ iзin Bakь yцnetiminin kapэsэnэ sэk sэk зalэyor. Tьrkiye-Azerbaycan Эю Konseyi Baюkanэ Cengiz Gьl, ьlkeye enerji iзin gelen uluslararasэ sermayenin beraberinde inюaattan bankaya pek зok sektцrdeki yatэrэmэ da peюinden taюэdэрэna vurgu yapэyor. Ьlke, yьzyэlэn projesi Bakь-Tiflis-Ceyhan Boru Hattэ'nэn saрladэрэ katkэ ile, son yэllarda en fazla yabancэ yatэrэm alanlar arasэnda yer aldэ. Petrolden yэllэk 8 milyar dolar gelir elde eden Azeri yцnetimi, bu rakamэ 11 milyar dolara зэkarmayэ hedefliyor. Baрэmsэz Devletler Topluluрu (BDT) ьyeleri ile gьmrьksьz ticaret yapma avantajэnэ da kullanэyor.
Bцlgedeki bir diрer yэldэz ьlke ise milli gelirini 84 milyar dolara taюэyan Kazakistan. Nьfusu 15 milyona yaklaюэyor. Kiюi baюэna gelirde ulaюtэрэ 5 bin 592 dolarla Tьrkiye'nin цnьne geзmesi bekleniyor. Ьlkenin petrol ve maden gelirlerini deрerlendirilmeye baюladэрэnэ belirten Tьrkiye-Kazakistan Эю Konseyi Baюkanэ Oktay Varlэer, "Зok ciddi ve oturmuю bir yцnetim sistemi var. Cumhurbaюkanэ Nursultan Nazarbayev oldukзa vizyon sahibi." tespitini dile getiriyor. Astana yцnetimi, petrol boru hatlarэna yatэrэm yapэlmasэnэn yanэ sэra gэda, gэdanэn iюlenmesi, tekstil ve inюaat gibi belli sektцrleri цncelikli yatэrэm alanlarэ ilan etti, цnemli teюvikler sundu. Зin'le iliюkilerini geliюtirmeye baюladэ. Geniю topraklarэnda tarэmэ ve tarэma dayalэ pamuk gibi sanayileri de geliюtiren Kazak devleti, petrolьn alternatifi biyodizelin цnemli hammaddesi kanola yetiюtirilmesine yцnelik зalэюmalar baюlattэ. Ьlkedeki Tьrk iюadamlarэnэn yatэrэm tutarэ 3 milyar dolarэ buluyor. Цnemli mьteahhitlik projelerine imza atan Tьrk yatэrэmlarэnэn baюэnda baюkent Astana Hava Limanэ da yer alэyor. Bu inюaatэ ьstlenen Alarko Holding'de koordinatцrlьk gцrevi de yapan Oktay Varlэer, "Эstikrar oldukзa bьyьme devam edecektir." diyor. Kazakistan'a baрэmsэzlэрэndan sonra bьyьk yatэrэm yapan Okan Holding'in patronu Bekir Okan, ьlkenin ekonomik geliюmesini sьrdьreceрine inanэyor. Okan, "Bunun temelinde istikrar, зok akэllэ baюarэlэ bir cumhurbaюkanэ var. Serbest piyasa ekonomisi uygulanэyor, bьyьme gerзekleюiyor ve yabancэ sermaye yatэrэm yapэyor. ifadelerini kullanэyor.
Doрalgaz geliri inюaata
Tьrkmenistan, sahip olduрu doрalgaz rezervleriyle Ankara'nэn olduрu kadar Moskova ve Pekin ile birlikte Avrupa baюkentlerinin de gьndeminde. Ьlke yakэn geзmiюte Devlet Baюkanэ Saparmurat Tьrkmenbaюэ'nэn vefatэ ile sarsэldэ. Doрalgazdan elde ettiрi geliri iyi yцnetmeyi baюaran Aюkabat, ьlkenin toplam milli gelirini 23,7 milyar dolara taюэdэ. Юantiye haline gelen baюkentte gayrimenkul fiyatlarэ oldukзa yьksek seyrediyor.
Enerji kaynaрэndan elde edilen gelirin inюaat ve tarэma yatэrэldэрэnэ aktaran Tьrk-Tьrkmen Эю Konseyi'nin baюkanэ Ali Rэza Arslan, bu sayede kiюi baюэna gelirin цnemli цlзьde arttэрэnэ vurguladэ. Tьrkmenistan'da iю yapan Tьrk юirketlerinin baюэnda Зalэk Holding geliyor. Holdingin ьlkede enerjiden tekstil ve inюaata birзok alanda bьyьk yatэrэmэ bulunuyor. Aynэ zamanda Emsaю Эnюaat'эn patronu olan Arslan, Tьrk mьteahhitlerin yurtdэюэnda gerзekleюtirdikleri projelerin yьzde 20'sinin Tьrkmenistan'da olduрu bilgisini verdi. Эnюaattaki canlэlэрэn dikkat зektiрi bir diрer ьlke de Цzbekistan. Ьlkedeki altyapэ projelerinin цnemli fэrsatlar sunduрunu dile getiren Tьrk-Цzbek Эю Konseyi Baюkanэ Эsmail Kavuncu, Taюkent yцnetiminin geliюim sьrecini iyi yцnettiрini ifade ediyor. Цzbekistan'da geliюen sektцrler listesinde tekstil de ilk sэralarda geliyor.
Tьrkiye, 2,5 kat bьyьdь
Uluslararasэ Para Fonu'nun verilerine gцre, Tьrkiye son 12 yэlda 2,5 kat bьyьdь. Ekonomik ve siyasi istikrar geleceрe umudu artэrэyor. Zengin petrol ve doрalgaz kaynaklarэna sahip Tьrk cumhuriyetleri, enerji oyununun yeni aktцrleri haline gelirken, boru hatlarэ sebebiyle Adana-Ceyhan da dьnyanэn en цnemli enerji terminaline dцnьюьyor. Bu durum Tьrkiye'nin jeostratejik цnemini hэzla artэrэyor.
Tьrk okullarэ gцnьllь elзi gibi зalэюэyor
Tьrkiye'nin Orta Asya Tьrk cumhuriyetleri ile ekonomik iliюkilerinin geliюmesinde Tьrk mьteюebbisler tarafэndan aзэlan okullar цnemli katkэlar saрlэyor. Tьrkiye Эюadamlarэ ve Sanayiciler Konfederasyonu (TUSKON) tarafэndan Eylьl 2006'da Эstanbul'da dьzenlenen Avrasya Zirvesi'nde Tьrk okullarэndan mezun црrenciler tercьmanlэk yapmэюtэ. TUSKON Baюkanэ Rэzanur Meral'e gцre bu okullardan mezun olanlar sadece tercьmanlэk yapmэyor aynэ zamanda iю hayatэna da atэlэyor. Hem kendi ьyelerinin hem de ьye olmayan firmalarэn o ьlkelerde distribьtцrlьklerini de yapan genзler, yetiюmiю eleman ihtiyacэnэ da karюэlэyor.
Tьrkiye Mьteahhitler Birliрi Yцnetim Kurulu Ьyesi Ali Rэza Arslan ise, "Эnsanlar dost olduklarэ iзin alэюveriю yapar. Biz hem dostuz hem kardeюiz. Tьrk insanэnэ tanэyan bu црrenciler зok gьzel bir altyapэ oluюturdu. Tьrkзenin dэюэnda Rusзa ve Эngilizce bilmeleri iletiюim kanallarэnэ aзэk tutuyor. Kьltьrьmьze yakэn olmalarэ sebebiyle verilen iюi sahipleniyorlar. Bu potansiyeli iyi deрerlendirmeliyiz." diye konuюuyor. TUSKON Tьrkiye'nin bцlgedeki bьyьmeden daha fazla pay alabilmesi iзin Avrasya Zirvesi'ni geleneksel hale getirecek.
IMF raporundan bazэ tespitler
IMF raporuna gцre sцz konusu son 12 yэlda Tьrkiye, ihracatэnэ 38,1 milyar dolardan 72,5 milyar dolara, Kazakistan 5,3 milyar dolardan 30,1 milyar dolara, Цzbekistan 3,7 milyar dolardan 5 milyar dolara зэkardэ. 2005 itibarэyla Tьrkmenistan'эn ihracatэ 4,7 milyar dolarэ bulurken, Kэrgэzistan'эn ihracatэ 759 milyon dolarda kaldэ. 2005'te en bьyьk dэю ticaret aзэрэnэ 28,7 milyar dolarla Tьrkiye verirken, en yьksek dэю ticaret fazlasэnэ 12,6 milyar dolarla Kazakistan
